Το πρώτο θεατρικό έργο του Καζαντζάκη και το μοναδικό με κεντρική ηρωίδα μια γυναίκα. Το θέμα του είναι παρόμοιο με το θέμα του μυθιστορήματος Άννα Καρένινα του Τολστόι. Η Λαλώ, σύζυγος ενός εύπορου αστού και μητέρα ενός μικρού κοριτσιού, είναι ερωτευμένη με τον αδερφό του άντρα της κι εκείνος ανταποκρίνεται στα αισθήματά της. Της είναι αδύνατον να καταπνίξει τον έρωτά της, αλλά δεν μπορεί να φύγει μαζί του εγκαταλείποντας την κόρη της ούτε να συνάψει μαζί του παράνομη σχέση, όπως τη συμβουλεύει η φίλη της. Τελικά, επιλέγει τη λύση της αυτοκτονίας.

Γράφεται το καλοκαίρι του 1906 στο Ηράκλειο. Επαινέθηκε στον Παντελίδειο δραματικό αγώνα, με εισηγητή τον Σπυρίδωνα Λάμπρο.

• «Ξημερώνει, πρ. Β΄, σκ. Η’, πρ. Γ΄, σκ. Λ΄», περ. Πινακοθήκη 7 (Αύγ. 1907) 98.
• Αποσπάσματα αναδημοσιεύονται από τον Γ. Κ. Κατσίμπαλη, «Ο άγνωστος Καζαντζάκης», Νέα Εστία, τ. 63, τχ. 741 (15.5.1958) 746-749
• δημοσιεύεται ολόκληρο από τον Δ. Γ. Γουνελά, «Εισαγωγή στα τρία μονόπρακτα του Καζαντζάκη. Ξημερώνει, δράμα εις πράξεις τρεις», Νέα Εστία, τ. 102, Αφιέρωμα στον Ν. Καζαντζάκη, τχ. 1211 (Χριστούγεννα 1977) 183-210
• Ν. Καζαντζάκης, Ξημερώνει. Δράμα εις πράξεις τρεις, (εισαγωγή Γ. Ζώρας, επιστημ. επιμέλεια-μεταγραφή Ν. Μαθιουδάκης & Α. Καρασίμος), Αθήνα: εκδ. Καζαντζάκη 2013 [Στο Επίμετρο περιλαμβάνονται η «Έκθεσις της κρίσεως» του Παντελίδειου Δραματικού Αγώνα, η φωτοαναστατική έκδοση του χειρογράφου της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος και του χειρογράφου του Μουσείου Νίκου Καζαντζάκη, καθώς και μια επιστολή του Ν. Καζαντζάκη προς τον Δημ. Καλογερόπουλο.]

• • Θίασος Θωμά Οικονόμου, θέατρο Αθήναιον, καλοκαίρι 1907. Ηθοποιοί: Ευαγγελία Παρασκευοπούλου, Ευάγγελος Δελενάρδος, Κώστας Μουστάκας.