Εργογραφία
Θέατρο | Ο Πρωτομάστορας
Πυρήνας της υπόθεσης είναι ο θρύλος του γιοφυριού της Άρτας. Το γεφύρι έχει τελειώσει και, παρά τις ζοφερές προβλέψεις των μαστόρων και των χωρικών, ο Πρωτομάστορας είναι σίγουρος ότι δεν θα γκρεμιστεί. Ο Άρχοντας τον ρωτά πώς να τον ανταμείψει κι εκείνος ζητά την άδεια να χτίσει στη μέση του χωριού ένα σπίτι και να στεφανωθεί την αγαπημένη του.
Τότε φτάνει μια κοπέλα, λέγοντας πως το γεφύρι είναι έτοιμο να γκρεμιστεί. Εμφανίζεται η γριά Μάνα, η σοφή προφήτισσα, και ανακοινώνει ότι για να στεριώσει το γεφύρι, πρέπει να θυσιαστεί η ερωμένη του Πρωτομάστορα· δεν αποκαλύπτει, όμως, το όνομά της, λέγοντας ότι, για να πιάσουν τα μάγια, πρέπει ο Πρωτομάστορας και η ε-ρωμένη του να το ομολογήσουν εκουσίως. Ο Άρχοντας ορκίζεται ότι θα την παραδώσει ο ίδιος, αγνοώντας ότι πρόκειται για την κόρη του, τη Σμαράγδα.
Ωστόσο, ο Πρωτομάστορας σιωπά και, καθώς η νύχτα πλησιάζει, οι μαστόροι αποφασίζουν να θυσιάσουν τον ίδιο. Τότε, η Σμαράγδα ομολογεί ότι αυτή είναι η ερωμένη του και κατεβαίνει μόνη της στα θεμέλια του γεφυριού.
Γράφεται στο Παρίσι το 1908-1909, με αρχικό τίτλο Η Θυσία. Το 1910, ο Καζαντζάκης το υποβάλλει στον Λασσάνειο δραματικό αγώνα και κερδίζει το βραβείο των χιλίων δραχμών. Η τραγωδία είναι αφιερωμένη στον Ίδα [=Ίων Δραγούμης].
- Πέτρος Ψηλορείτης [=Ν. Καζαντζάκης], Ο Πρωτομάστορας. Τραγωδία, περ. Παναθήναια 20 (15-30.6.1910) 131-144.
- Πέτρος Ψηλορείτης [= Ν. Καζαντζάκης], Ο Πρωτομάστορας. Τραγωδία. Αθήνα: έκδ. περ. Παναθήναια 1910
- Ν. Καζαντζάκης, Ο Πρωτομάστορας – Le maître-maçon, μετάφραση στα γαλλικά Dimitri Filias, relecture Renée Jacquin, A Die (δίγλωσση έκδοση)
- Ελληνικός Μουσικός Θίασος, Δημοτικό Θέατρο Αθηνών 1916. Διασκευή για όπερα Μανόλης Καλομοίρης. Λιμπρέτο Μανόλης Καλομοίρης με τη βοήθεια της Μυρτιώτισσας, του Ν. Ποριώτη και του Ν. Στεφόπουλου. Διεύθυνση ορχήστρας Α. Κονταράτος. Αρκετές παραστάσεις στα επόμενα χρόνια: 1930, 1943 (τραγουδά η Μ. Καλογεροπούλου – μετέπειτα Μαρία Κάλας), 1944, 1948, 1951, 1983.
- Δημ. Θέατρο Άργους, σκην. Ελπίδα Μπραουδάκη, 1996 (πρώτη παράσταση σε μορ-φή πρόζας)
- Θίασος «Δίκτυο Τεχνών», σκην. Γ. Παπαθεοδώρου, μουσική Ν. Πιτλόγλου, Αθήνα 2004. Ηθοποιοί: Α. Μαρτζούκος, Μ. Χαλβατζής, Λ. Ασημακοπούλου.
- Μανόλης Καλομοίρης, Ο Πρωτομάστορας. Μουσική τραγωδία σε τρία μέρη και ιντερμέδιο. Διασκευή από την ομώνυμη τραγωδία του Πέτρου Ψηλορείτη. Επιμέλεια Ν. Ποριώτης, Αθήνα: Εκδοτική Εταιρία «Τα Έργα» 1916
- Μανόλης Καλομοίρης, Ο Πρωτομάστορας. Μουσική τραγωδία σε τρία μέρη και ιντερμέδιο. Διασκευή από την ομώνυμη τραγωδία του Πέτρου Ψηλορείτη. Αθήνα 1917 (περιέχει λιμπρέτο στα ελληνικά και τα ιταλικά, μεταφρασμένο από τον Β. Βεκιαρέλλη)
- Μανόλης Καλομοίρης, Ο Πρωτομάστορας. Μουσική τραγωδία σε δύο μέρη και ιντερμέδιο. Διασκευή από την ομώνυμη τραγωδία του Νικ. Καζαντζάκη. Αθήνα: εκδ. Κιμ. Καλονάρχη 1930
- Μανόλης Καλομοίρης, Ο Πρωτομάστορας. Μουσική τραγωδία σε δύο μέρη και ιντερμέδιο. Διασκευή από την ομώνυμη τραγωδία του Νικ. Καζαντζάκη. Αθήνα: εκδ. Γαϊτάνος 1939
- Μανόλης Καλομοίρης, Ο Πρωτομάστορας, ραδιοφωνική μετάδοση από την Εθνική Αυστραλιανή Ραδιοφωνία, Νοέμβριος 2004. Σκηνοθεσία – μουσική διασκευή Konstantinos Koukias. Συμπαραγωγή – επιμέλεια κειμένου Alfred Vincent.